Pomnik poległych w I wojnie światowej

   Przy murze otaczającym kościół parafialny, po prawej stronie od wejścia głównego, stoi dziś kamienna figura Matki Bożej, wnosząca się na kilkustopniowym kamiennym postumencie. Niewielu mieszkańców wie, że jeszcze do końca lat 50-tych XX wieku w miejscu tym znajdował się zupełnie inny pomnik. Upamiętniał on mieszkańców Starego Wielisławia, którzy polegli na frontach I wojny światowej. Trwający prawie pięć lat konflikt zbrojny pochłonął ponad 2 miliony ofiar – żołnierzy walczących w armiach niemieckich. Do rzadkości należały w Niemczech miejscowości, do których po wojnie powrócili żywi wszyscy mieszkańcy zwerbowani do wojska niemieckiego. Począwszy od lat XX-tych i 30-tych XX w. pomniki poległych wzniesiono w wielu miejscowościach naszego regionu. Do naszych czasów przetrwały jednak nieliczne. Często są to obiekty uszkodzone lub mocno zniszczone. Powszechną praktyką po 1945 r. było niszczenie tego typu obiektów, usuwanie umieszczonych na nich symboli, nawiązujących często do symboliki sepulkralnej (powiązanej ściśle z kultem zmarłych), militarnej lub etosu wojskowego (żelazny krzyż, orły, hełmy, itp.), skuwanie napisów lub ich całkowita rozbiórka. Stąd też dziś zalicza się je do tzw. trudnego dziedzictwa. Pojęcie to obejmuje obiekty, które mają dla różnych odbiorców (grup społecznych, narodowościowych, itd.) różne, często przeciwstawne znaczenie.

   Pomniki wznoszono zwykle w centrum miejscowości obok kościołów, szkół, cmentarzy, na rozwidleniach dróg, na głównym placu, itp. Najczęściej miały kształt prostopadłościanu, zbliżony do obelisku, kamiennej stelli lub dużego głazu, na którym wyryte były nazwiska poległych, najczęściej wraz z datą i miejscem śmierci lub wiekiem poległych. Ich wielkość uzależniona zatem była od zgromadzonych na ten cel środków. Inicjatorami i wykonawcami byli najczęściej sami mieszkańcy, którzy chcieli w ten sposób uczcić pamięć poległych krewnych, sąsiadów i znajomych, rzadziej organizacje społeczne lub parafie.

   Jak wyglądał pomnik poległych, który wzniesiono w Starym Wielisławiu? Do naszych czasów zachowało się jedno, przedwojenne zdjęcie tego obiektu. Jego wgląd świadczy, że należał on do tzw. pomników monumentalnych, z rozbudowaną symboliką. W swoim wyglądzie nawiązywał do świątyni. W centrum znajdował się trapezoidalny obelisk, z umieszczoną na nim tablicą, po jego bokach, do połowy wysokości, stały dwie kolumny symbolizujące świece z zapalonym wiecznym ogniem. Tablice z inskrypcjami znajdowały się również na dwóch ścianach bocznych sąsiadujących z obeliskiem. Po obydwu stronach pomnika umieszczone zostały dwie kolumny z wyrzeźbionymi krzyżami, zwieńczone kulami. Nad obeliskiem znajdowała się półkolista absyda zwieńczona symbolem najwyższego odznaczenia w armii niemieckiej – żelaznym krzyżem. Na kamiennym cokole, pod obeliskiem znajdowała się wyrzeźbiona w kamieniu szarfa, na której znajdowała się zapewne sepulkralna inskrypcja. Wokół pomnika stały cztery kamienne słupy w kształcie krzyża, które wraz z zawieszonymi pomiędzy nimi kutymi łańcuchami. tworzyły swoiste ogrodzenie. Złożone na pomniku kwiaty, jak i wspomnienia dawnych mieszkańców, potwierdzają że przy pomniku odbywały się uroczystości (szkolne, religijne) majace na celu kultywowanie pamięci po zmarłych mieszkańcach.

   Wielisławski pomnik poległych został zaadoptowany na obiekt kultu religijnego. Z pierwotnego założenia zachował się jedynie kamienny postument z wyrzeźbioną w kamieniu szarfą. Na obrzeżach pomnika widoczne są jeszcze wystające pręty zbrojeń, które podtrzymywały całą konstrukcję.