„Miejsce jako część przestrzeni, po wyodrębnieniu go z całości obszaru i zagospodarowaniu go przez człowieka, wymaga nadania mu nazwy”
Kwiryna Handke, Socjologia języka, PWN 2008
Jeśli wierzyć miejscowej legendzie początki naszej wsi sięgają X wieku. Pod koniec tego stulecia do Wielisławia, w trakcie swojej misyjnej wyprawy do Polski, z zamiarem szerzenia wiary wśród pogańskich Prusów, zawitać miał św. Wojciech. Lokalna tradycja przekazuje, że we wsi znajdował się wówczas drewniany kościółek, w którym posługę miał pełnić wuj późniejszego męczennika. W każdej legendzie ukryte jest „ziarno prawdy”, czy zatem początki Starego Wielisławia sięgają tak odległych czasów?
Granice księstwa, w którym władali Sławnikowicy, a z którego to rodu wywodził się św. Wojciech, rozciągały się na północy aż po „gród Kłodzko, położony przy rzece Nysa”(czeska kronika Kosmasa).
Przyjmuje się, że osadnictwo wczesnego średniowiecza rozwijało się wokół jakiegoś centralnego ośrodka (w naszym wypadku byłby to gród kłodzki). Zamki nie były samowystarczalne. Utrzymywały się z danin i posług świadczonych przez mieszkańców okolicznych wsi (stąd ich nazwa-osady służebne), często specjalizujących się w jakiejś dziedzinie. Taką osadą mógł być również nasz Wielisław.
Urbarz kłodzki z 1534 r., opisując obciążenia podatkowe i powinności mieszkańców wsi Hrabstwa Kłodzkiego, przy naszej miejscowości wzmiankuje, że „Wieś jest zobowiązana każdego roku na dzień św. Michała dostarczyć na zamek kłodzki 20 fur drzewa leśnego. We wsi jest ptasiarnia, dlatego wieś daje dotąd 1 kopę wielkich ptaków i 6 jarząbków, a to co ptasznik złapie, powinien przynieść na dwór, za co otrzymuje następujące wynagrodzenie: za 6 wielkich ptaków 7 halerzy, za jarząbka 10 halerzy, za głuszca 6 groszy, za samicę głuszca 5 groszy, za zająca 4 grosze, za lisa i kunę odpowiednie pieniądze (…)”.
Radykalne zmiany na interesującym nas obszarze przyniósł wiek XIII, kiedy rozpoczęła się tzw. kolonizacja na prawie niemieckim. Z grubsza rzecz biorąc, polegała ona na uporządkowaniu stosunków osadniczych (m.in. zakładaniu nowych wsi od podstaw lub przekształcaniu istniejących).
Stary Wielisław został lokowany na prawie niemieckim w drugiej połowie XIII w., między 1269 r. (przekształcenie sieci parafialnej w dekanat kłodzki), a 1300 r. (nadanie licznych odpustów miejscowemu kościołowi). Za taką datacją przemawia kilka przesłanek:
- W dokumencie ablacyjnym z 1300 r. jest mowa o kościele parafialnym (główny obiekt we wsi lokowanej na prawie niemieckim, zwłaszcza w przypadku, gdy stanowiła ona własność dominalną – prywatną)
- W tym samym dokumencie wieś została określona jako Villehemstorf, czyli wieś Wilhelma. Dziś uważa się, że nazwy tego rodzaju były przenoszone przez ludność napływającą na dany obszar w okresie kolonizacji. Istotnym jest również, potwierdzający nową lokację wsi, drugi człon nazwy „torf” = „dorf”, niem. wieś.
- Charakterystyczna topografia wsi. Wielisław należy do typu osiedli łańcuchowych. Osadnictwo skupia się (co jest szczególnie widoczne na załączonej mapie) w dolinie między rzeczką Bystrzyca Dusznicka – niezbędny dla rozwoju dawnych gospodarstw dostęp do wody – a szlakiem komunikacyjnym. Obszary rolne zajmowały łagodniejsze stoki górskie, poprzez systematyczne karczowanie porastających je lasów. Co ważne od samego początku wyraźnie odróżniały się trzy części osady: Dolny Wielisław z folwarkiem, Górny Wielisław z folwarkiem i centrum wsi (kościół i posiadłości ziemskie parafii, tzw. Widmut oraz sędziostwo – sołectwo).
- We wsi funkcjonowało tzw. wolne sędziostwo (sołectwo). Instytucja ta była charakterystyczna właśnie dla nowo kolonizowanych osad (pierwsza wzmianka pochodzi jednak dopiero z 1365 r.)
Próbę wyjaśnienia znaczenia nazwy naszej miejscowości należy rozpocząć od przeanalizowania jej zapisów w najstarszych dokumentach źródłowych.
Po raz pierwszy źródła odnotowują ją w 1300 r., kiedy określona została jako Villehemstorf. W kolejnych wiekach Stary Wielisław wzmiankowany był jako: Willemstorf (1340-1381), Wilhelmesdorf (1357-1358), Wylhelmysdorf (1359), Wylhelmsdorf (1362-1368), Wilhelmsdorf (1350-1497), Wilhelmisdorf (1347), Wilhelmzdorf (1350), Wilhelmsdorff (1353-1496), Wilhelmssdorf (1353), Wilhelmisdorff (1359-1369), Willemsdorf (1365- 1381), Willenstorf (1377), Wilhelmesdorf (1352), Willelmsdorf (1378),Wilhelmi Villa (1369-1384), Willensdorf (1374), Wilmsdorf (1409-1437), Wilmesdorf (1413), Wylhamsdorff (1414), Wilhamsdorf (1418-1435), Wilhamsdorff (1420), Wilhamisdorff (1429), Wilhelmivilla (1437), Wilmansdorf (1450-1534), Wilhelmβdorff (1485), Wilmasdorff (1497), Wilmeβdorf (1514), Wilmesdorf (1571), Altwilmsdorf (od 1564).
Historycy niemieccy wywodzili nazwę naszej wsi od imienia Wilhelm. Jest ono pochodzenia germańskiego i składa się z dwóch członów: Willo = wola oraz helm = hełm, ochrona. Wilhelm oznacza tego, który udziela schronienia, chroni przed przemocą i niebezpieczeństwem.
Gdy w 1945 r. dawne Hrabstwo Kłodzkie stało się częścią państwa polskiego, nastała konieczność wprowadzenia polskich nazw miejscowych, w miejsce dawnych niemieckich (Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości). Miały one w szczególności podkreślić dawny, piastowski (słowiański) charakter tych ziem, a zatem trwale związać je z odrodzoną Polską. Stosunkowo najłatwiej było zmienić tzw. nazwy dzierżawcze.
Z taką swoistą „adaptacją” mamy do czynienia w przypadku naszej miejscowości. Niemieckiego Wilhelma zastąpił staropolski Wielisław. Imię to składa się z członów: Wiele = chcieć, kazać, radzić oraz sław = sława. Wielisław oznacza tego „kto pragnie sławy". Skróconą formą tego imienia jest Wiesław.