Dwór Górny

Roku Pańskiego 1517 r. na zamku kłodzkim hrabia (graf) Ulrich von Hardeck potwierdził Janowi (Hans) Ratold, że jemu, jako najstarszemu z braci przypadł w udziale dziedzicznym folwark w Górnym Wielisławiu jako „dobra lenne zamku” kłodzkiego

Richter, Historische Nachrichten űber die beiden Rittergűter Ober- und Nieder Altwilmsdorf

 

 

   Wyjeżdżając z Wielisławia, w kierunku Polanicy-Zdrój, po prawej stronie mijamy zwarty kompleks budynków mieszkalnych i gospodarczych, dziś częściowo opuszczonych, wzmiankowanych w źródłach historycznych jako tzw. „folwark górny”, albo Stary Wielisław Górny (Ober Altwilmsdorf).

  Historia tego miejsca sięga co najmniej drugiej połowy XIII w., kiedy to lokowano Wielisław na tzw. „prawie niemieckim”. Znajdowała się tu rycerska siedziba właściciela wsi.

  Pierwszym, znanym ze źródeł posiadaczem osady był Otto Ratold von Zdanitz (1346 – 1378). Ratoldowie byli starym rodem rycerskim, który wywodził się ze Zdanic koło Kolina na Morawach. Otton był protoplastą śląskiej linii rodu, która osiadła w Ziemi Kłodzkiej. Był jednym z najznamienitszych i najbogatszych rycerzy na tym terenie. Oprócz Wielisławia, posiadał także dobra w Szalejowie Górnym, Bierkowicach, Ścinawicy, Jaszkowej Dolnej i kilku innych wsiach. Po bezpotomnej śmierci Ottona, należące do niego majątki odziedziczył jego bratanek Rempold Ratold (1372 – 1410). Dokument z 1409 r. wymienia jego synów, braci Bernarda (Bernhard), Jana (Hans) Ratold oraz Doniga, zwanych von Zdanitz, jako właścicieli majątku rycerskiego w Górnym Wielisławiu.  W 1421 r. współwłaściciele połowy folwarku górnego, rycerze: Hennil von Haugwitz, Wacław von Moschin i Hans von Tschischwitz odsprzedali go ostatecznie Ratoldom, którym przysługiwało również prawo patronatu nad miejscowym kościołem.   Być może w jego podziemiach  mieściła się niegdyś krypta, w której składano doczesne szczątki przedstawicieli rodu.

  Wielisław był główną siedzibą Ratoldów, aż do połowy XVI w., kiedy to wygasła wielisławska gałąź rodu. Ich spadkobiercami zostali Tschischwitzowie z Wojborza. W 1569 r., jako właściciel Górnego Wielisławia, został wzmiankowany Adam von Tschischwitz, zwany Starszym.

  Kolejnym posiadaczem tych dóbr był w latach 1580 – 1596 Ernest von Walditz na Wolanach, który poślubił wdowę po Adamie. W 1597 r. sprzedał on tzw. dwór górny cesarskiemu podczaszemu Fryderykowi von Falkenheyn i Kleikirchen, właścicielowi Korytowa, za sumę 2500 talarów.

  Fryderyk był gorliwym zwolennikiem luteranizmu. W 1609 r. razem z Janem Mittke reprezentował stany kłodzkie w Pradze. Namawiał również cesarza, aby wygasła prałatura w Hrabstwie Kłodzkim, została odnowiona przez ponowne wprowadzenie zakonu Augustynianów, dzięki czemu z hrabstwa zostaliby wydaleni Jezuici.

  Spadkobiercą Fryderyka został jego syn, Seyfried, który chciał sprzedać ojcowiznę Janowi von Kitzlaw, gdyż z „powodu wielu ojcowskich przewinień nie był w stanie ich utrzymać”, za sumę 10000 talarów. Transakcja nie doszła jednak do skutku, gdyż Kitzlawowi nie udało się zgromadzić całej potrzebnej sumy lub jak głosi inna wersja, z powodu toczącego się wówczas sporu z jezuitami.

  Ostatecznie 13.09.1613 Seyfried sprzedaje górny folwark zakonowi za sumę 8000 talarów. Do majątku należały wówczas także 4 gospodarstwa chłopskie, a ponadto zamieszkiwało w tej części 7 zagrodników. Do przejęcia dóbr doszło ostatecznie 24.10.1613 r.

  Jezuici byli właścicielami Górnego Wielisławia aż do likwidacji zakonu w 1776 r.

  Po sekularyzacji dóbr zakonnych, folwark stanowił uposażenie, założonego przez Fryderyka II, Królewskiego Instytutu Szkolnego i został oddany w dzierżawę. Wkrótce jednak został wystawiony na sprzedaż i zlicytowany (1787 r.). Wartość kompleksu dóbr Szalejów Dolny i Stary Wielisław, obejmujących łącznie 8 wsi i trzy folwarki, oszacowano na kwotę 86000 talarów. Wg wyceny miały one przynosić rocznie 2150 talarów z tytułu czynszów.

  Najwyższą ofertę, 48 000 talarów złożył Friedrich Wilhelm Graf von Reden, członek królewskiej Tajnej Rady Finansowej i podczaszy. Rok później (1788 r.) hrabia odsprzedał te dobra  swojej siostrze Wilhelminie von Münchausen. W jej posiadaniu pozostawały do 1819 r., kiedy to odsprzedała je na rzecz pewnego konsorcjum.

  Zarząd majątkiem hrabiowskim został powierzony Franzowi Aloisowi Büttner, który 29.03.1820 r. pozyskał dominium Górny Wielisław dla siebie za sumę 18 000 talarów. W 1830 r. majątek ten obejmował 155 domów, 2 folwarki (w tym dawny sędziowski). Zamieszkiwało go 742 mieszkańców, w tym 4 ewangelików.

  Po śmierci Franza (1831) folwark i majątek Górny Wielisław odziedziczył jego syn August. W 1845 r. dobra te obejmowały 208 domów, 947 katolickich mieszkańców, w tym 273 dzieci.

  August Büttner był dobrym administratorem. W połowie XIX w. do folwarku należało 326 morg pól uprawnych, 1,5 morgi ogrodów, 189 morg łąk, 594 mórg lasu (tzw. wyrębowego). Obszary wodne należące do majątku obejmowały 4 morgi, w tym 1,5 morgi zajmowały stawy i rzeki. Dwór składał się z budynku mieszkalnego (willi), w której zamieszkiwał właściciel (po drugie stronie drogi) oraz sześciu innych zamieszkanych i gospodarczych. Obok niego biegła „dobrze utrzymana” droga żwirowa. W sumie był to majątek dobrze zagospodarowany, pozbawiony nieużytków i odłogów. Rocznie przynosił właścicielowi 1136 talarów czystego dochodu.

W 1869 r. (01.10) August Büttner sprzedał wielisławski majątek swojemu najmłodszemu synowi Klemensowi (Clemens).

  Pod koniec XIX w. do dworu w Górnym Wielisławiu należało łącznie 298 ha, w tym: 92 ha pola, 39 ha łąk, 152 ha lasu wyrębowego. Folwark zajmował wówczas 3,5 ha gruntu, składał się wówczas z budynku mieszkalnego, dwóch innych zamieszkanych i niezamieszkanych oraz dwóch gospodarczych, a zamieszkiwało go łącznie 22 katolików, w tym 10 mężczyzn i 12 kobiet.

  Po śmierci Clemensa w 1900 r. dobra te przeszły na jego syna Reinharda Büttner i pozostawały w jego rękach aż do zakończenia II wojny światowej. W 1930 r. do folwarku należało 294 ha gruntów, w tym: 72 ha pól uprawnych, 26 ha łąk, 156 ha lasu wyrębowego, 32 ha lasu wierzbowego, 1 ha wód (stawy, sadzawki, rzeka), 1 ha parku (znajdował się po drugiej stronie drogi), 1,5 ha ogrodów. Dwór zajmował wówczas powierzchnię 7,5 ha.